CUMHURİYET’TEN ÖNCEKİ DÖNEMDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Dilaver Paşa Nizamnamesi:(Osmanlı döneminde İSG ile ilgili İlk yasal düzenlemedir.) İş sağlığı ve güvenliği alanında ilk düzenlemeler işçilerin en yoğun olarak çalıştığı kömür madenlerinde gerçekleşmiştir. 1865 yılında çıkan “Dilaver Paşa Nizamnamesi”iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir yasal düzenlemedir. Bu nizamname Ereğli Kömür Havzasına uygulanmıştır. -100 maddeden oluşan nizamnamede; günlük çalışma süresi 10 saat, işçiler için dinlenme ve yatacak yerler, çalışma süresi dışında dinlenme süreleri ve işçi ücretlerinin ödenmesi gibi düzenlemeler yapılmıştır.
Mecelle(Mecelle-i Ahkâm Adliyye):(Osmanlı döneminde iş hukuku alanında batılı tarzda sayılabilecek ilk düzenleme) Türkiye’nin ilk medeni kanunu olan Mecelle için 1869 yılında bir komisyon tarafından çalışılmaya başlanmış, 1876 yılında tamamlanmıştır.
Mecelle içinde yer alan düzenlemeler;
– İşçi işveren kusuru ile zarara uğrarsa işverene bu zararı tazmin etme yükümlülüğü getirmiştir.
-Ücretleri ayni olarak ödenmesi kaldırılıp günlük çalışma süresi gün doğuşundan gün batıncaya kadar uzayabileceği ve işçinin bu sürelerde çalışması hâlinde ücrete hak kazanacağı kararına varılmıştır.
KOLAY EZBERLE: Mecelle-i Ahkamı Adliye:Adliye kelimesi Hukuk kelimesini hatırlatsın.
Maadin Nizamnamesi:
-Maadin Nizamnamesinde madenlerde zorla çalıştırma sistemi kaldırılmıştır.
-Mühendislere iş kazalarının önlenmesi için gerekli önlemleri aldırma ve gerekli araç ve gereçleri isteme hakkını getirmiştir.
-İş kazalarının idareye bildirilmesi, madende hekim bulundurulması, iş kazasına uğrayan işçilere ve ailelerine tazminat ödenmesi ve iş kazasında kusurlu bulunan işverenlere para cezası ödeme gibi düzenlemeler getirmiştir.
-Tanzimatın ilanından sonra çıkarılan kararname olmasından dolayı ‘Tanzimat yasası’ olarak da bilinir.
Fincancılar sözleşmesi:(İlk toplu sözleşme) 13 Temmuz 1766 tarihinde Kütahya’daki çini atölyesi sahipleri ile bu atölyelerde çalışan kalfa ve çıraklar arasında yapılmıştır. Toplu iş sözleşmesi taşıyan bu anlaşmaya göre:
-Bu hükümlerle alakalı en dikkat çekici maddelerden birisi ise şöyledir: Kalfa ve çıraklar bu anlaşmada belirtilen hükümler dışında bir istekte bulunmayacaktır. Kalfalar ve çıraklar, Kütahya’daki 24 işyerinden başka işyeri açamayacaktır.
CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik 151 Sayılı Yasa
Birinci meclisi dönemi’nde çıkarılan bir yasadır.Bu dönemde sanayileşme anlamında gerekli adımlar atılmış olup 10.09.1921 tarihli Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik 151 Sayılı Yasa çıkartılmıştır. Bu yasayla: 18 yaşından küçüklerin madende çalıştırılması yasaklanmış, günlük çalışma süresi 8 saat ile sınırlandırılmış,
1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu
Daha sonra 1930 tarihli 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Yasası yürürlüğe konulmuştur. Bu yasa ile birlikte çalışma hayatında çocuk ve kadınların korunması, en az 50 işçi çalıştıran iş yerlerinde hekim bulundurma, belirli büyükte revir ya da hastane bulundurma yükümlülükleri getirilmiştir. -Bar,kabare,gazino dans sorunları,hamam ve kahvehaneler gibi yerlerde 18 yaşından küçüklerin çalıştırılmasını yasaklamıştır.
Prof. Dr. Muzaffer AKSOY: Ayakkabıcılar üzerindeki istatistiki çalışmaları sonucunda benzen’in lösemiye yol açtığını ortaya çıkarmıştır.1977 yılında ABD ‘ de Benzenin yasal sınırının 1 ppm ‘ ye düşmesini sağlayarak Dünya literatürüne ismini yazdıran ilk Türk olmuştur.
Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) 1945 yılında iş kazaları ve meslek
hastalığı pirimi toplayarak bu alanda sosyal güvenlik ihtiyacını
karşılamıştır. İstanbul Nişantaşı Meslek Hastalıkları Hastanesi 1949
yılında SSK’nin ilk hastanesi olarak kurmuştur.
Meslek Hastalıkları Hastaneleri, ülkemizde birtakım ilklere imza
atmıştır. İş psikolojisi laboratuvarı, iş hijyeni laboratuvarı, toksikoloji
laboratuvarı, gelişkin solunum fonksiyon laboratuvarı, gezici iş sağlığı
laboratuvarı olan ilk hastanelerdir.
GÜNÜMÜZDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
1967 yılında 931 sayılı İş Yasası çıkarılmıştır. 931 sayılı İş Yasası’nın Anayasa Mahkemesi tarafından usûl yönünden bozulması üzerine hemen hiçbir değişiklik yapılmadan 1971 yılında 1475 sayılı İş Yasası (İş Kanunu) yürürlüğe konulmuştur.
1475 sayılı İş Yasası’nın işçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden çağdaş yaklaşım getiren 73. maddesi ile işveren işçinin sağlık ve güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlü kılınmıştır. İşçilerinde bu yoldaki usullere ve şartlara uymak zorunda oldukları belirtilmiştir.
1475 sayılı İş Yasasının 78. maddesi 16 yaşını doldurmamış çocukların ağır
ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacağını, ayrıca, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağının bir tüzükte gösterileceğini hükme bağlamıştır. Bu madde kapsamında Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü çıkarılmıştır.
1475 sayılı İş Yasası’nın 75. maddesinde sağlık ve güvenlikle ilgili olarak
hangi koşullarda işin durdurulacağı veya iş yerinin kapatılacağı belirlenmiştir. 76. maddesi ile çok önemli bir soruna çözüm getirilmek istenmiş, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi amacıyla iş yerlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği kurullarının kurulması ve bu kurulların kuruluş, yetki ve sorumluluklarının bir tüzükle saptanması öngörülmüştür. 77. maddesi işyerlerindeki içki yasağını düzenlemiştir.
1475 sayılı İş Yasası’nın 74. maddesi sağlık ve güvenlik ile ilgili tüzüklerin
hazırlanmasını öngörmüştür. Yasanın bu maddesine göre çıkarılan tüzüklerin başlıcaları şunlardır:
• İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
• Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşlerde ve İş
yerlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Hakkında Tüzük
• Yapı İşlerinde Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tedbirleri Tüzüğü
• Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi
Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük
1475 sayılı İş Yasası’nın 79. maddesinde ise ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçilerin işe girişlerinde veya işin devamı süresince bedence bu işlere elverişli ve dayanıklı oldukları; işyerimi hekimi, işçi sağlığı dispanseri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükûmet veya belediye doktoru tarafından verilmiş muayene raporları olmadıkça bu gibilerin işe alınmalarının ve işte çalıştırılmalarının yasak olduğu belirtilmektedir.
1475 sayılı İş Yasası’nın 80. maddesinde ise 18 yaşına kadar olan çocukların herhangi bir işe alınmadan önce; sağlık muayenesinden geçirilerek işin niteliğine ve şartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporla belirtilmesi ve bunların 18 yaşını dolduruncaya kadar en az altı ayda bir aynı şekilde doktor muayenesinden geçirilerek bu işte çalışmaya devamlarında bir sakınca olup olmadığının kontrol ettirilmesi öngörülmüştür. Yasanın 81. maddesi gebe ve emzikli kadınların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğunu, emzirme odaları ve kreş kurulması ile ilgili hükümler getirmiştir.
1980 yılında da Ankara’da 50 yataklı Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi,
İstanbul Kartal’da ise 300 yataklı İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi
kurulmuştur.
Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi 1945 yılında kurulan
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel
Müdürlüğüne verilmiştir.
2003 tarihinde 4857 sayılı İş Kanunu, İşçi Sağılığı ve İş Güvenliği açısından
getirdiği hükümler dikkate alındığında, devletimizce çıkartılan en önemli yasa konumundadır.
2012 tarihinde ise 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkmıştır.
I.TANZİMAT ÖNCESİ
1766 Kütahya Fincancılar Sözleşmesi Bazı Kaynaklarda İlk Toplu İş Sözleşmesi Diye
Geçiyor. Lonca (Orta Sandığı – Teavün Sandığı)
II.TANZİMAT VE MEŞRUTİYET DÖNEMİ
1845 Polis Nizamnamesi
1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi
1869 Maadin Nizamnamesi
1871 Ameleperver Cemiyeti
1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti
III. CUMHURİYET DÖNEMİ
1921 Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun
1923 İktisat kongresi
1926 Borçlar Kanunu
1930 Umumi Hıfzıssıha Kanunu
1936 3008 Sayılı İş Kanunu